|
|
Onlangs was rapper Kraantje Pappie te gast bij RTL Late Night.
Aan tafel maakte hij veel indruk met zijn supersnelle rap
‘Best wel een ding’. Hoe kan iemand zo snel praten? NEMO
Kennislink legde de vraag voor aan twee deskundigen en sprak
ook nog met Kraantje Pappie. “Volgens mij heb jij elektroden
in je hersens”, reageert tafelgenoot en cabaretier Vincent
Bijlo als hij Kraantje Pappie hoort rappen. Ook de mond van
presentator Humberto Tan valt open van verbazing. Een poging
om zelf ook zo snel te rappen strandt na enkele woorden in
onverstaanbaar gebrabbel: “Het is niet te doen!”.
Acrobatiek
Iets meer dan dertien lettergrepen per seconde, zo snel rapt
Kraantje Pappie in de tv-show. Op zijn nieuwste album spit
hij met negen lettergrepen per seconde hetzelfde nummer iets
langzamer – en ook wat beter verstaanbaar. Nog altijd zit de
rapper hiermee ver boven de gemiddelde spreeksnelheid van
het Nederlands. In 2007 onderzochten Vlaamse wetenschappers
hoe snel 160 leraren Nederlands uit 8 verschillende regio’s
uit Nederland en Vlaanderen spraken. De proefpersonen zeiden
tijdens een informeel gesprek gemiddeld 4,63 lettergrepen
per seconde. Zoals wellicht te verwachten spraken de Vlaamse
leraren (4,22 lettergrepen/s) trager dan de Nederlandse
(5,05 lettergrepen/s). Dat is dus half zo snel als Kraantje
Pappie in ‘Best wel een ding’. Hoe speelt hij dit klaar?
|
|
|
|
Speciale gave
De Canadees Sean Shannon staat in het Guinness Book of
Records als ’s werelds snelste spreker. In 1995 droeg hij de
260 woorden van Shake-speares ‘To be or not to be’ (Hamlet)
voor in 23,8 seconden. Woordlengte kan nogal variëren, dus
we rekenden het even om naar lettergrepen: 14,96 per
seconde. Zelf denkt Kraantje Pappie, alias van Alex van der
Zouwen, dat iedereen het zou kunnen leren: “Ik denk het wel,
oefening baart kunst. Het is een kwestie van goed schrijven.
Door jarenlange ervaring weet je welke klanken goed achter
elkaar werken en welke niet. Na het schrijven is het een
kwestie van oefenen, zodat je de opnamen flawless kunt doen.
Aan de andere kant heb ik ook ooit gedacht dat ik een goede
voetballer kon worden, maar niks is minder waar.”.
“Nee, zo snel spreken kan beslist niet iedereen leren. Deze
rapper heeft een speciale gave”, reageert
spraakonderzoekster Esther Janse (Radboud Universiteit).
“Spraakmotorisch is dit echte acrobatiek.” Janse promoveerde
in 2003 op haar onderzoek naar de productie en perceptie van
snelle spraak. Hieruit bleek onder andere dat mensen die
snel spreken onbeklemtoonde lettergrepen relatief meer
inkorten dan beklemtoonde lettergrepen. Dit vergroot het
effect van ritme en intonatie en draagt zo waarschijnlijk
bij aan de verstaanbaarheid. Maar in zijn rap kan Kraantje
Pappie niet variëren met de klinkerduur: hij is gebonden aan
de beat die onder het nummer staat.
Snelle klanken
“Ik verwachtte dat hij tijdwinst zou boeken door weinig te
variëren in de plaats van articulatie in de mondholte”,
vertelt Joe Rodd, promovendus binnen het Language in
Interaction-consortium. Medeklinkers als de ‘p’ en de ‘t’
vorm je voor in je mond, terwijl je klanken als de ‘k’ en de
‘g’ meer achterin maakt. Wisselen van voor naar achter (of
andersom) kost tijd en vertraagt dus de spraak. “Maar ook
dat lijkt hij niet meer te doen dan in normale spraak
gebeurt.” Het merendeel van de 448 lettergrepen die Kraantje
Pappie bij RTL Late Night rapt, zijn voor in de mond
gearticuleerd. Slechts 66 (14,73%) van de lettergrepen bevat
een of meer medeklinkers die achter in de mondholte worden
gevormd. Maar dit verschilt nauwelijks van een willekeurig
gekozen fragment uit een grote database met opnames van
gesproken Nederlands : daarin bevatten 82 van de 450
lettergrepen (18,2%) medeklinkers die achterin gearticuleerd
worden. Toch geeft Van der Zouwen zelf aan dat hij zeker een
voorkeur heeft voor bepaalde klanken in zijn teksten. “Maar
ik zou zo niet kunnen zeggen welke klanken wel en welke
niet. Dat gaat op gevoel.” Janse: “Misschien dat hij
bepaalde opeenvol-gingen vermijdt. Zelf kom ik nogal eens in
de knoop als bijvoorbeeld een ‘l’ en een ‘r’ relatief dicht
bij elkaar zitten.”
Spiergeheugen trainen
Mensen verschillen onderling sowieso sterk in hun
spreeksnelheid. Onder-zoekers zijn er nog niet uit waardoor
dit komt. Zit het verschil vooral in de planning en
uitvoering van de articulatie (de spraakmotoriek)? Of zit
het in de selectie van woorden en formulering van zinnen?
Joe Rodd begon in februari dit jaar aan zijn
promotieonderzoek naar de psychologische me-chanismen die
spreeksnelheid reguleren. “Als je een plaatje benoemt, kost
je dat minimaal zeshonderd milliseconden”, aldus Rodd. Je
moet het afgebeelde concept herkennen, daar het juiste woord
voor vinden, daar weer de bijbehorende klanken bij
selecteren en ten slotte nog de articulatie plannen.
“Normale spraakproductie is dus al trager dan wat Kraantje
Pappie doet. Hij heeft zijn tekst dan ook al klaar, in feite
gaat het bij hem eerder om het trainen van ‘spiergeheugen’.”
Tijdwinst
In zijn experimenten onderzoekt Rodd waarin de tijdwinst zit
bij normale (niet-gerapte) snelle spraakproductie. “Ik heb
twee hypothesen. De eerste stelt dat alle processen in de
spraakproductie – kiezen van klanken, uit-spreken, enzovoort
– gewoonweg sneller plaatsvinden. De tweede stelt dat bij
snellere spraak alleen de selectie van woorden en klanken in
de verschillende stadia sneller verloopt, waardoor je de
volgende klank alvast op een eerder moment kunt uitspreken.”
Met andere woorden: verspreidt de informatie sneller of
beslis je sneller? De promovendus liet proefpersonen op
verschillende snelheden plaatjes benoemen en analyseerde
daarna de klanken van de verschillende lettergrepen. “In de
klanken van twee opeen-volgende lettergrepen zit altijd een
beetje overlap. Dit heet co-articulatie. Als deze overlap
toe zou nemen als iemand snel spreekt, is dat een aanwijzing
voor de tweede hypothese: dezelfde klank wordt op een eerder
moment geselecteerd en uitgesproken. Als deze overlap echter
gelijk zou blijven in snelle spraak, terwijl de duur van de
klanken wel korter wordt, ondersteunt dat de eerste
hypothese: alles verloopt simpelweg sneller.”
Data
De data uit zijn experiment lieten zien dat in snelle spraak
zowel de overlap tussen lettergrepen toenam en de duur van
de lettergrepen zelf afnam. De tijdwinst bij snelle spraak
boek je dus zowel doordat de informatie van het ene stadium
in het spraakproductieproces sneller wordt doorgegeven aan
het volgende stadium, als ook door snellere selectie van de
volgende klank. Kraantje Pappie heeft dus al een voorsprong
doordat hij zijn zinnen niet meer hoeft te formuleren en
doordat hij zijn spraakmotoriek goed getraind heeft. Toch
blijven beide onderzoekers zijn rap een indrukwekkende
prestatie vinden. Janse: “Sowieso vind ik het knap dat hij
dat hele stuk tekst kan onthouden!” Door: Erica Renckens
22 december 2016
Uit:
NEMO Kennislink
|
|
.jpg)
Meer
...