VOCAL PLAZA! - LEESTAFEL

 
De nationaalsocialisten deden in de Tweede Wereldoorlog de muziek van de vijand in de ban. Jazzconcerten en jazzplaten waren in Duitsland en het bezette Nederland verboden.

De Strijd tegen Jazz: Muziek van de Vijand

De nationaalsocialisten deden in de Tweede Wereldoorlog (1940-1945) de muziek van de vijand in de ban. Jazzconcerten en jazzplaten waren in Duitsland en het bezette Nederland verboden. De nazi’s waren niet de enigen die bezwaar maakten tegen jazz. In 1917 trok James Reese Europe, een uit New York afkomstige pianist en orkestleider, met zijn ‘369th infantery band’ langs de Amerikaanse troepen die tijdens de Eerste Wereldoorlog in Europa gelegerd waren. Naast de gebruikelijke marsen speelden ze nieuwe muziek: ‘rags’ en ‘blues’. Dankzij zulke Amerikaanse legerorkesten, die opzwepende namen droegen als ‘Hell fighters’ en ‘Black devils’, maakte Europa tijdens de oorlog voor het eerst kennis met jazz.

Vernieuwend
Deze ritmisch vernieuwende muziek sloeg enorm aan bij de serieuze culturele avant-garde, maar vooral bij de jeugd en het uitgaanspubliek. Het was anders, het was modern en er hoorden opwindende dansen bij. In de jaren twintig ontstond een heuse dansrage. Ragtimes, jitterbugs en char-lestons waren ongekend populair. In de jaren dertig kwam daar de swing bij, met big bands onder charismatische orkestleiders die toegankelijke jazz speelden waar je ook op kon dansen, waardoor er voor het eerst een mas-sapubliek voor deze muziek ontstond. De grotere verspreiding van de radio en de platenspeler maakte dat mede mogelijk. Swing was de popmuziek van die tijd en Nat Gonella (Engeland), Benny Goodman (Verenigde Staten), Teddy Stauffer (Zwitserland), de Ramblers (Nederland) en Stan Brenders (België) waren echte idolen.

Bandeloos
Jazz- en swing waren zeer populair, maar veroorzaakten ook de nodige maatschappelijke onrust. Jazzmuziek en -dansen kregen fanatieke critici. Net als in veel andere Europese landen domineerden in Nederland ethische verontwaardiging en angst voor moreel verval in de jazzkritiek. De nieuwe muziek werd op één lijn gesteld met zedeloosheid en primitivisme en vormde daardoor een bedreiging voor de westerse beschaving. “Bandeloos, zonder algemene muziekleer, woest en luid. In de overvolle cafés razen zonder ophouden de Jazzbands. De even dierlijk muzikale als bandelooze negers geven – in den letterlijke zin des woords – den toon aan,” zo mopperde componist Willem Pijper bijvoorbeeld. Het bleef niet bij klassieke musici. Geestelijke leiders van protestanten en katholieken, maar ook bij de rode zuil, allemaal verfoeiden ze in het interbellum de komst van de nieuwe ‘Amerikaanse amusementscultuur’ omdat die een gevaar vormde voor de maatschappelijke orde en vooral voor de opgroeiende jeugd. Dansen op

‘swing’ werd populair in de jaren twintig en dertig. Op de foto twee kennelijk in vervoering verkerende ‘jitterbuggers’ uit 1939. Opinieleiders vreesden dat jazzmuziek de jeugd bandeloos en immoreel maakte. Liever zagen ze jongeren keurig samen zingen of volksdansen. De gezamenlijke pastoors van de stad Utrecht bijvoorbeeld waarschuw-

den in 1928 tegen ”... de lichtzinnige, ja hartstochtelijke dansmuziek die er op berekend was de danslustigen in een roes van zinnelijkheid te brengen. Waarlijk, wij overdrijven niet met te beweren, dat onze moderne, heidensche dansen een afgrond van zonden zijn. Waar gedanst wordt, daar worden de mannen bedwelmd en vinden de vrouwen hun ondergang; men kan niet op aarde dansen en eens in de hemel vreugde smaken.” Socialisten hekelden het uitgaan in jazzgelegenheden als ongezond. En wat was het meer dan een verslavende verdoving voor afgepeigerde zakenlieden, hersenloos en banaal? De jeugd kon beter gaan volksdansen.

Op verzoek van de Tucht-Unie, een organisatie die zich statutair had verplicht “... de tuchteloosheid te bestrijden en het openbare leven te vermooien”, werd in 1930 zelfs een 'regeringscommissie inzake het dansvraagstuk' ingesteld, maar dat had alleen tot gevolg dat in 1933 de drankwet werd aangepast. Voortaan mocht er alleen nog gedanst worden in gelegenheden met een alcoholvergunning, wanneer de burgemeester daarvoor toestemming had verleend. Van echt ingrijpen was evenwel geen sprake.

Door: Kees Wouters
Zie voor meer: Scientias.nl

Kees Wouters promoveerde in 1999 aan de Universiteit van Amsterdam met de dissertatie ‘Ongewenschte Muziek. De bestrijding van jazz en moderne amusementsmuziek in Duitsland en Nederland 1920-1945’, SDU, 1999. Sindsdien is hij werkzaam als onafhankelijk publicist en filmmaker.

 

Artikelen Zoeken

Artikelen Aanmelden

 
Heeft u zelf interessante artikelen geschreven over zingen of kent u artikelen over zingen die u voor deze rubriek wilt aanmelden, laat het ons dan hier weten!
 

VoicEmail

Repertoire en Meer ...

 
Multi Mix Music biedt u een uitgebreide collectie aan eigentijds en klassiek repertoire. Maar u kunt ook bij ons terecht voor Tipboeken, CD-consultancy en nog veel meer ...

ZINGmagazine

ZINGmagazine is hèt tijdschrift voor iedereen die van zingen houdt. Van koorzangers en -zangeressen tot duo en grootkoor, van smartlap tot oratorium; voor solisten op het po-dium en in de badkamer, maar ook voor dirigenten en zangdocenten.
Meer ...